Η συζήτηση γύρω από την παρακμή του Χριστιανισμού στη σύγχρονη Ευρώπη έχει αποκτήσει νέα ένταση, και όχι άδικα.
Η Δύση βρίσκεται μπροστά σε μια βαθιά κρίση ταυτότητας, όπου οι παραδοσιακές της αξίες μοιάζουν να χάνουν έδαφος μέσα σε κοινωνικές και ιδεολογικές ανακατατάξεις.
Το ερώτημα που αναδύεται είναι αν ένας πολιτισμός μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει, όταν αποκόβεται από τα θεμέλια που τον διαμόρφωσαν.
Στο επίκεντρο βρίσκεται μια ξεχασμένη αλήθεια: οι βασικές αρχές που καθόρισαν τον δυτικό κόσμο – η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ισότητα, η ελευθερία συνείδησης, η ατομική ευθύνη – είναι προϊόν ενός βαθύτατα χριστιανικού αξιακού συστήματος.
Οι κοινωνίες μπορεί να εκκοσμικεύτηκαν, όμως η ηθική τους αρχιτεκτονική παραμένει χριστιανική, ακόμη κι αν πολλοί δεν το συνειδητοποιούν.
Πώς ο Χριστιανισμός διαμόρφωσε τη Δύση
Από τον Μεσαίωνα έως τη σύγχρονη εποχή, ο Χριστιανισμός λειτούργησε ως το πολιτισμικό υπόβαθρο που γέννησε θεσμούς και ιδέες οι οποίες σήμερα θεωρούνται αυτονόητες.
Τα πρώτα πανεπιστήμια, η έννοια της συγχώρεσης αντί της εκδίκησης, η απαγόρευση γάμων μεταξύ στενών συγγενών, η αρχιτεκτονική παράδοση των καθεδρικών και η αισθητική που χαρακτήρισε την Ευρώπη – όλα αυτά δεν είναι τυχαίες εξελίξεις, αλλά προϊόν μια θρησκείας που επηρέασε βαθιά την κοινωνική και πολιτιστική πρόοδο.
Το σημαντικότερο όμως είναι άλλο: η ιδέα ότι κάθε άνθρωπος έχει εγγενή και αδιαπραγμάτευτη αξία αποτελεί μοναδική συμβολή του Χριστιανισμού.
Άλλοι πολιτισμοί άφησαν πίσω τους μεγαλόπνοα έργα ή πολεμικές αυτοκρατορίες, αλλά όχι έναν ηθικό κώδικα που να στηρίζεται στην ισότητα όλων των ανθρώπων.
Η Εποχή της Λογικής και η παρεξήγηση των «φωτισμένων» αξιών
Οι Ευρωπαίοι στοχαστές της Εποχής του Ορθού Λόγου αμφισβήτησαν την εξουσιαστική δομή της Εκκλησίας, αλλά κράτησαν τον ηθικό πυρήνα του Χριστιανισμού.
Τον μετέτρεψαν σε «παγκόσμια αξία», συχνά χωρίς να αναφέρουν την προέλευσή του. Έτσι δημιουργήθηκε η λανθασμένη εντύπωση ότι οι ελευθερίες της Δύσης ήταν προϊόν σύγκρουσης με το Χριστιανισμό, ενώ στην πραγματικότητα αντλούσαν από αυτόν.
Η παρεξήγηση αυτή έχει οδυνηρές συνέπειες σήμερα: πολλοί Δυτικοί θεωρούν πως οι αξίες τους είναι αυτονόητες, ενώ στην πραγματικότητα αποτελούν εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο στην παγκόσμια ιστορία.
Τι σημαίνει η παρακμή του Χριστιανισμού για τη σύγχρονη Ευρώπη
Σε μια εποχή όπου οι εκκλησίες αδειάζουν και η θρησκεία υποχωρεί από τον δημόσιο χώρο, νέες κοσμοθεωρίες αναλαμβάνουν τον ρόλο που κάποτε είχε ο Χριστιανισμός.
Το πρόβλημα δεν είναι η διαφορετικότητα. Το πρόβλημα είναι ότι ορισμένες από αυτές τις κοσμοθεωρίες δεν συμμερίζονται τις βασικές αρχές της Δύσης.
Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι το Ισλάμ στις χώρες όπου έχει πλέον ισχυρή παρουσία.
Η «Κάιρο Εξήγηση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» θέτει τη Σαρία πάνω από τις οικουμενικές ελευθερίες, καταργώντας την ιδέα της απόλυτης ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η ελευθερία σκέψης και η ισότητα δεν είναι δεδομένες· είναι υπό όρους.
Αυτός ο αξιακός ανταγωνισμός δεν πρέπει να υποτιμηθεί, ειδικά σε κοινωνίες που έχουν ξεχάσει τις δικές τους ρίζες.
Η πρόκληση της ευρωπαϊκής Αριστεράς και η απώλεια προσανατολισμού
Η Δύση δεν απειλείται μόνο από εξωτερικά αξιακά συστήματα. Η σύγχρονη ευρωπαϊκή Αριστερά, μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, έχει χάσει το ιστορικό της αφήγημα και συχνά υιοθετεί έναν έντονα αντιδυτικό λόγο.
Η Δύση παρουσιάζεται ως πηγή όλων των δεινών, ενώ άλλες ιδεολογίες αντιμετωπίζονται με επιείκεια, ακόμη κι όταν είναι ξεκάθαρα καταπιεστικές.
Όταν ένας πολιτισμός σταματά να υπερασπίζεται τα δικά του επιτεύγματα, ανοίγει χώρο για να κυριαρχήσουν αφηγήσεις που τον αποδομούν.
Η άγνοια των δυτικών αξιών καθιστά την κοινωνία ευάλωτη σε ιδεολογίες που δεν έχουν ως προτεραιότητα την ανθρώπινη ελευθερία.
Η ανάγκη για πολιτισμικό Χριστιανισμό
Ο πολιτισμικός Χριστιανισμός δεν ζητά πίστη, ούτε επιστροφή στα θρησκευτικά καθήκοντα.
Είναι μια κοσμική στάση ζωής: μια συνειδητή αναγνώριση ότι οι ελευθερίες του δυτικού κόσμου προέρχονται από χριστιανικά ιδεώδη. Είναι μια υπεράσπιση της ηθικής υποδομής που έκανε τη Δύση ελκυστική, ανοιχτή και σταθερή.
Δεν είναι εχθρική θέση απέναντι σε άλλες ομάδες. Αντιθέτως, κάθε άνθρωπος που προκρίνει το άτομο έναντι του συλλογικού καταναγκασμού συμμετέχει ήδη στον δυτικό τρόπο σκέψης, ανεξαρτήτως θρησκείας ή πολιτικής ταυτότητας.
Γιατί αξίζει να υπερασπιστούμε τις δυτικές αξίες σήμερα
Στον σημερινό κόσμο, όπου κυριαρχούν ανταγωνιστικές πολιτικές και ιδεολογικές δυνάμεις – ο κινεζικός αυταρχισμός, ο ιρανικός θεοκρατισμός, η κρατική διαφθορά σε χώρες της Λατινικής Αμερικής – η Δύση πρέπει να θυμηθεί τι την έκανε διαφορετική.
Η προστασία των θεμελιωδών ελευθεριών δεν είναι δεδομένη· είναι μια συνεχής μάχη.
Η διατήρηση της δυτικής κληρονομιάς δεν απαιτεί πίστη, αλλά επίγνωση. Και πολλοί ίσως ανακαλύψουν ότι ήταν πολιτισμικοί χριστιανοί πολύ πριν το σκεφτούν συνειδητά.
