Τη μεγαλύτερη αύξηση που έχει προταθεί ποτέ για τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανακοίνωσε η Πρόεδρος της Κομισιόν, Ursula von der Leyen, προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων σε κράτη-μέλη αλλά και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Η πρόταση προβλέπει προϋπολογισμό ύψους περίπου 2 τρισεκατομμυρίων ευρώ για την περίοδο 2028-2034, αυξημένο κατά 700 δισ. ευρώ σε σύγκριση με το τρέχον επταετές πλαίσιο.
Βασικός στόχος είναι η ενίσχυση της ασφάλειας, της άμυνας και των επενδύσεων, όμως το πώς θα χρηματοδοτηθεί και ο νέος μηχανισμός διανομής κονδυλίων προκαλούν έντονες συζητήσεις.
Η Γερμανία, ως η ισχυρότερη οικονομία της Ένωσης, καλείται παραδοσιακά να καλύψει σχεδόν το ένα τέταρτο του συνολικού ποσού, αλλά η πρόταση προβλέπει και νέες πηγές εσόδων: μεταξύ άλλων, έναν φόρο σε μεγάλες επιχειρήσεις με τζίρο άνω των 50 εκατ. ευρώ, τέλος σε μη ανακυκλωμένα ηλεκτρονικά απόβλητα, καθώς και μεταφορά μέρους των εσόδων από τους φόρους καπνού των εθνικών κυβερνήσεων στις Βρυξέλλες.
Ο προϋπολογισμός αυτός θέτει το γενικό πλαίσιο για το πού και πώς θα δαπανηθούν τα ευρωπαϊκά χρήματα.
Η Κομισιόν, με επικεφαλής τη Γερμανίδα Von der Leyen, επιχειρεί να εξισορροπήσει τα αντικρουόμενα συμφέροντα: από τη μία η ανάγκη για περισσότερες δαπάνες σε άμυνα, από την άλλη η πίεση των αγροτών απέναντι σε ενδεχόμενες περικοπές, και ταυτόχρονα η υποχρέωση εξόφλησης των δανείων του Ταμείου Ανάκαμψης Covid, την ώρα που τα δημόσια ταμεία των κρατών-μελών βρίσκονται σε οριακή κατάσταση.
Οι πλουσιότερες χώρες, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, εμφανίζονται απρόθυμες να επιβαρυνθούν επιπλέον.
Πιο ευέλικτος προϋπολογισμός, λιγότερες «κλειδωμένες» δαπάνες
Σύμφωνα με τα προσχέδια, η Κομισιόν σχεδιάζει να διαθέτει λιγότερα χρήματα σε απόλυτα δεσμευμένες δαπάνες, αφήνοντας μεγαλύτερα περιθώρια ευελιξίας για την αντιμετώπιση απρόβλεπτων εξελίξεων σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον.
Παράλληλα, ο αριθμός των επιμέρους προγραμμάτων και «ειδικών ταμείων» θα περιοριστεί, με παραδοσιακά πεδία όπως η αγροτική πολιτική και η στήριξη περιφερειών να συγχωνεύονται σε έναν ενιαίο μεγάλο χρηματοδοτικό φορέα.
Για τη συμμετοχή στις χρηματοδοτήσεις, κάθε κράτος-μέλος θα πρέπει να καταρτίζει έναν Εθνικό Σχέδιο Μεταρρυθμίσεων και Επενδύσεων (NRP), περιγράφοντας τις ενέργειες και τα έργα που θα χρηματοδοτήσει την περίοδο 2028-2034. Στη διαδικασία αυτή θα εμπλέκονται και τοπικές αρχές.
Ιδιαίτερη πρόκληση παραμένει η αποπληρωμή του Ταμείου Ανάκαμψης Covid, με την Κομισιόν να υπολογίζει πως θα απαιτούνται 25-30 δισ. ευρώ ετησίως.
Το Ταμείο δημιουργήθηκε το 2021 ως κοινή ευρωπαϊκή απάντηση στην πανδημία, με δανεισμό που θα εξοφληθεί έως το 2058.
Παρασκήνιο και αντιδράσεις – Μαραθώνιος διαπραγματεύσεων
Ο φιλόδοξος αυτός προϋπολογισμός θα τεθεί προς διαβούλευση μεταξύ των κρατών-μελών και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Η τελική συμφωνία απαιτεί ομοφωνία από τα κράτη-μέλη και πλειοψηφία στο Ευρωκοινοβούλιο, με τους παρατηρητές να αναμένουν πολύμηνες, δύσκολες διαπραγματεύσεις – χαρακτηριστικό είναι ότι η συμφωνία για το τρέχον πλαίσιο επιτεύχθηκε έπειτα από τετραήμερο «θρίλερ» το 2020.
Μέχρι σήμερα, η κύρια πηγή χρηματοδότησης του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού είναι οι συνεισφορές των κρατών-μελών, βάσει ποσοστού επί του ΑΕΠ τους, αλλά και έσοδα από δασμούς και τον ειδικό φόρο πλαστικών.
Η γερμανική κυβέρνηση, αν και δεν απάντησε άμεσα, διαχρονικά δεν αμφισβήτησε τον ηγετικό της ρόλο στη χρηματοδότηση, υποστηρίζοντας ότι η Γερμανία ως εξαγωγική δύναμη είναι και η χώρα που ωφελείται περισσότερο από την Ενιαία Αγορά.
Σκληρή κριτική για τον νέο μηχανισμό κατανομής – Αντιδράσεις στο Ευρωκοινοβούλιο
Έντονες ήταν οι αντιδράσεις από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ιδιαίτερα για τα εθνικά σχέδια κατανομής των κονδυλίων (NRP), τα οποία, όπως τονίζουν εκπρόσωποι των βασικών πολιτικών ομάδων, θα περιόριζαν το δημοκρατικό έλεγχο του Ευρωκοινοβουλίου και θα οδηγούσαν σε «επανεθνικοποίηση» κεντρικών πολιτικών της ΕΕ.
Σε κοινή ανακοίνωση των επικεφαλής των κεντροδεξιών, σοσιαλδημοκρατών, φιλελεύθερων και Πρασίνων, διατυπώνεται η θέση ότι το Κοινοβούλιο δεν πρόκειται να δεχθεί κανέναν περιορισμό στην εποπτεία και στον έλεγχο των ευρωπαϊκών δαπανών.
