Ο φεντεραλισμός αποτελεί θεμέλιο λίθο της γερμανικής πολιτικής δομής και καθημερινής ζωής, αλλά και έναν διαχρονικό πυλώνα της γερμανικής ταυτότητας.
Κι όμως, ταυτόχρονα αποτελεί συχνά αιτία άνισης μεταχείρισης των πολιτών, αναποτελεσματικότητας στη λήψη αποφάσεων και πολιτικών τριβών μεταξύ ομοσπονδιακής και τοπικής εξουσίας.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αφορά την παιδική φροντίδα: Στο Αμβούργο, οι γονείς απολαμβάνουν δωρεάν παιδικούς σταθμούς για έως και πέντε ώρες την ημέρα, με γεύμα, ενώ στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία οι οικογένειες πληρώνουν και δεν έχουν τα ίδια προνόμια.
Φεντεραλισμός: Ισορροπία ή τροχοπέδη;
Η Γερμανία αποτελείται από 16 ομόσπονδα κρατίδια, με δική τους κυβέρνηση, κοινοβούλιο και αρμοδιότητες.
Αυτή η κατανομή εξουσίας αποτρέπει την υπερσυγκέντρωση στα χέρια της κεντρικής κυβέρνησης και προστατεύεται συνταγματικά από την Εγκυρότητα του Άρθρου 79, παράγραφος 3.
Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και με πλειοψηφία δύο τρίτων στη Βουλή, δεν μπορεί να καταργηθεί.
Η πολιτική επιστήμονας Johanna Schnabel από το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου εξηγεί: «Ο φεντεραλισμός δημιουργεί μεγαλύτερη ευθύνη και πίεση λογοδοσίας. Έτσι οι αποφάσεις δεν αλλάζουν εύκολα από κυβέρνηση σε κυβέρνηση, όπως συμβαίνει στη Βρετανία».
Από την άλλη, ο φεντεραλισμός συχνά προκαλεί καθυστερήσεις, καθώς τα κρατίδια μπορεί να μπλοκάρουν αποφάσεις που χρειάζονται συνεργασία.
Η υπουργός Κατασκευών Verena Hubertz τονίζει πως ακόμα και στην πολεοδομία, κάθε κρατίδιο έχει τη δική του νομοθεσία, γεγονός που δυσκολεύει τα έργα που εκτείνονται σε περισσότερες περιοχές.
«Η καλή δόμηση δεν σταματά στα σύνορα ενός κρατιδίου», λέει χαρακτηριστικά.
Πώς θα ήταν χωρίς φεντεραλισμό;
Η απουσία φεντεραλισμού θα σήμαινε ένα συγκεντρωτικό κράτος, όπως της Γαλλίας ή της Βρετανίας. Ομοιόμορφα προγράμματα παιδείας, υγείας, κοινωνικής πολιτικής θα ίσχυαν σε όλη τη χώρα.
Ωστόσο, οι ανισότητες δεν θα εξαφανίζονταν. «Ακόμη και σε κεντρικά κράτη υπάρχουν εκπαιδευτικές ανισότητες, γιατί το Παρίσι δεν γνωρίζει πάντα τι χρειάζεται ένα σχολείο στην επαρχία», παρατηρεί η Schnabel.
Η υπουργός Παιδείας Karin Prien υποστηρίζει πως «ο ανταγωνισμός και η συνεργασία μεταξύ των κρατιδίων είναι απαραίτητα στοιχεία ενός σύγχρονου φεντεραλισμού».
Η ίδια πιστεύει ότι η συνεργασία ανάμεσα σε κράτος, κρατίδια και δήμους μπορεί να βελτιώσει την εκπαίδευση, εφόσον υπάρξει συντονισμός.
Αναγκαία η μεταρρύθμιση, όχι η κατάργηση
Η πλήρης κατάργηση του φεντεραλισμού είναι ουτοπική, εξηγεί η Schnabel.
Μια πιθανή μεταρρύθμιση, όπως η συνένωση κρατιδίων (π.χ. το Αμβούργο να ενσωματωθεί στη NRW), θα μείωνε γραφειοκρατία και χρέη. Όμως ο φεντεραλισμός είναι ελαστικός μηχανισμός και μπορεί να προσαρμοστεί στις ανάγκες της εποχής.
Η πολιτική επιστήμονας υπενθυμίζει ότι η πανδημία COVID-19 έδειξε πόσο αλληλένδετες είναι οι δύο βαθμίδες διακυβέρνησης, με το κράτος να επεμβαίνει στα σχολεία και τις τοπικές κυβερνήσεις να διαχειρίζονται την καθημερινότητα.
«Όταν ένα κρατίδιο κάνει λάθος, δεν χρειάζεται να πληρώσει όλη η χώρα», λέει η Schnabel, δείχνοντας ότι ο φεντεραλισμός προστατεύει από την αυθαιρεσία μιας κεντρικής εξουσίας.
